Dưới triều Nguyễn, mảnh đất Quỳnh Hoa
(Quỳnh Lưu) có tên gọi là Phù Hoa. Năm 1803, triều Nguyễn (Gia Long) khi
đắp đường quan mới thấy đây là vùng đất giàu, đẹp nên gọi là Phú Mỹ.
Năm 1954 đến nay lập xã mới, đổi tên là Quỳnh Hoa.
Cho đến tận bây giờ, người dân nơi đây
vẫn truyền nhau câu chuyện rằng: Ngày xưa ở Phú Mỹ nổi tiếng là vùng đất
giàu có và rất đẹp, là nơi đất lành chim đậu. Trước khi thống nhất đất
nước và đánh phá quân xâm lược Xiêm và Thanh, Nguyễn Huệ (Quang Trung)
định dời đô về Phù Hoa. Lúc bấy giờ Phù Hoa đã có 100 cái giếng và có
nhiều cây thị to, đẹp. Một ngày nọ, từ phương xa bỗng xuất hiện 100 con
chim Phượng Hoàng bay đến Phú Mỹ. Chúng lượn tròn nhiều vòng trên đỉnh
Rú Đụn cao ngất ở đầu làng rồi sà xuống tắm ở 100 cái giếng.

Cây thị cổ ở xã Quỳnh Hoa (Quỳnh Lưu)
Tắm xong chúng bay lên đậu trên ngọn của
những cây thị, 99 con đã có chỗ đậu nhưng một con tìm mãi không có thêm
cây thị nào nên đã vỗ cánh bay đi. Thế là cả đàn cùng cất cánh bay theo
vào đất Hồng Lĩnh. Nhưng Hồng Lĩnh cũng chỉ có 99 ngọn núi, nên cả đàn
mới bay vào đất Phượng Hoàng Trung Đô (là Thành phố Vinh bây giờ). Người
ta giải thích rằng đã có 100 giếng đào nhưng chỉ có 99 cây thị, thiếu
giếng thì có thể đào được, còn cây thị thì không sao trồng kịp và Phù
Hoa đã không thành đất kinh đô chỉ vì thiếu đi một cây thị.
Hiện Quỳnh Hoa vẫn còn 2 cây thị cổ (năm
ngoái còn 3 cây nhưng sau đó 1 cây đã bị bão quật đổ), bán kính khoảng
1m, tán cây to rộng rợp cả một vùng rộng lớn, gốc cây cổ thụ với những
cái rễ to bật lên khỏi mặt đất. Bà Lê Thị Tràn (64 tuổi) cho biết:
"Quỳnh Hoa vốn là đất trồng nhiều thị. Nhưng điều đặc biệt là những cây
mới trồng dù tươi tốt đến mấy vẫn không nhiều quả, quả không ngọt, không
thơm bằng quả của những cây thị cổ".
Truyền thuyết xưa còn lưu dấu tích bằng
nhiều cái giếng cổ vẫn còn tới tận bây giờ.Trước kia, địa bàn phân bố
các giếng cổ ở Quỳnh Hoa rất rộng, tập trung nhiều nhất là ở hai thôn
Phú Mỹ và Hữu Vịnh. Hai thôn này đã có 100 giếng, được đào theo sơ đồ có
ý thức cắt ngang trục đường chính giữa làng, có chừng 20 hàng, hàng nọ
cách hàng kia chừng 120 mét và mỗi hàng như vậy có khoảng 5 giếng. Các
giếng được xây bằng đá vôi lấy từ các khối đá vôi tự nhiên ở Lèn Đồng,
đoạn dưới đáy cao 1 mét được ghép bằng lõi gỗ tốt, chịu nước, không mục,
càng ngấm nước càng bền.
Mỗi cái giếng đều mang một cái tên như:
Am, Nghè, Thuyền, Thơi, Rải, Mặn, Giữa, Ngọ... Điều đặc biệt là các
giếng đào ở đây dù sâu chỉ 3 - 4m nhưng nước không bao giờ cạn, kể cả
những năm hạn hán gay gắt. Thậm chí, có những giếng mực nước còn cao hơn
cả mặt ruộng. Sách Quỳnh Lưu huyện phong thổ ký cũng có viết "Giếng đào
lớp cát là nước phọt ra...". Nhân dân trong huyện còn truyền tụng nhau
câu hát: "Thứ nhất giếng hương Phú Đa, thứ nhì giếng Phốc, thứ ba giếng
Nghè". Giếng Nghè là giếng cổ nằm bên cạnh đền Cửa Gan có nước ngon nổi
tiếng nhất xã Quỳnh Hoa, mực nước trong giếng bao giờ cũng cao hơn mặt
ruộng.
Theo ông Vũ Đức Trọng (Trưởng ban Văn
hóa xã Quỳnh Hoa) cho biết: Đến nay, vẫn còn 13 cái giếng nước đang được
sử dụng, dù người dân đã ít dùng nước giếng hơn.
Vào làng Quỳnh Hoa, hỏi về những gốc thị
cổ hay giếng nước cổ, ai cũng tự hào kể về giai thoại 100 con Phượng
Hoàng ngày xưa. Nhưng điều đáng lưu ý là đối với những dấu tích còn lại
của câu chuyện xưa, thì người dân nơi đây chỉ coi như là chuyện "tự
nhiên nó thế", chẳng quan tâm nhiều. Việc thắp hương, lập miếu thờ quanh
những gốc cây cổ thụ như một số nơi vẫn làm cũng là điều hiếm thấy ở
đây.
Quỳnh Hoa cho đến bây giờ vẫn là một xã
miền núi nghèo của huyện Quỳnh Lưu, người dân sống đơn giản, mộc mạc, lo
bữa cơm, manh áo từng ngày. Kể cả những năm về trước, có nhiều người
nói về việc Quỳnh Hoa có nhiều cổ vật trầm tích thì người dân ở đây vẫn
coi nó là chuyện... bình thường. Ông Lê Năm Thanh ( 52 tuổi) chia sẻ:
"Thỉnh thoảng dân bà tui có đào được một số trống đồng, ấm sành, niêu
đất, nồi đồng... nhưng không ai biết nó có giá trị gì. Cho đến 7, 8 năm
trước có người đến mua với giá cao thì mới biết nó là cổ vật. Nhưng giờ
thì hết rồi, không còn nữa mô, dân đồng nát họ vô mua thì bán, rồi họ
lén đào trộm đi hết chứ làm chi còn nữa".
Ông Vũ Đức Trọng cho biết thêm: "Giếng
cổ Quỳnh Hoa được đào từ thời kỳ đô hộ của người Trung Hoa. Đồng thời
nhiều câu chuyện được kể lại là người Tàu còn giấu vàng ở dưới đáy giếng
nên liên quan đến chất lượng của nước. Có giếng lấy nước ở đó mà nấu
cơm là kiểu gì cơm cũng bị khê. Tuy nhiên, tôi cũng chưa thấy vàng đào
được từ dưới giếng lên bao giờ. Cách đây mấy hôm, có gia đình đi bói
được ở đâu về dưới giếng có vàng nên về nhà lén đào giếng lên, nhưng
chính quyền xã đã kịp thời xử lý và ngăn chặn".
Hiện nay, xã Quỳnh Hoa cũng đã có những
biện pháp để giữ gìn, khôi phục những giá trị lịch sử văn hóa của địa
phương. Làm được điều này cần phải có thời gian và sự hỗ trợ từ nhiều
phía.
Trong khi đó, đối với những người dân,
việc những cổ vật bị lấy đi hết rồi thì thôi, cây thị này đổ thì vẫn còn
những cây thị khác vẫn có thể cho quả, những cái giếng nước ít khi sử
dụng, để cho rêu, dương xỉ mọc bám đầy xung quanh dù nó vẫn đầy ắp nước
quanh năm. Nhưng đối với lịch sử, với văn hóa thì đó lại là những tổn
thất khó lòng khôi phục lại. Cuộc sống khó khăn khiến người dân nơi đây
chưa kịp nghĩ đến giá trị lịch sử văn hóa của địa phương mình. Chỉ e
rằng đến một lúc nào đó, khi điều kiện vật chất đã khá lên, muốn tìm về
lịch sử xưa của quê hương, muốn thấy lại những vết tích chứng minh cho
văn minh lâu đời của mảnh đất mình đang sinh sống thì tất cả đã không
còn nữa?.
Hồ Lài Nguồn: Báo Nghệ An (20/2/2012)
|